UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde yer alan ve halk ortasında ’Çivisiz Cami’ olarak bilinen Kasaba Köyü Mahmut Bey Camii’nin bulunduğu köyde başlatılan hafriyat çalışmalarıyla, 14. yüzyıldaki Türk yerleşiminin ortaya çıkartılması hedefleniyor.
Kastamonu Valiliği himayelerinde, Kuzey Anadolu Kalkınma Ajansı (KUZKA) uyumunda yaklaşık 4 yıl süren çalışmalar sonucunda, Kastamonu Merkez ilçesineki Kasaba köyünde bulunan ve halk ortasında ’Çivisiz Cami’ olarak da bilinen Mahmut Bey Camii, 2023 yılında UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde yer alarak “Anadolu’nun Ortaçağ Periyodu Ahşap Direkli ve Kirişli Camileri” kategorisinde tescil edildi. UNESCO Dünya Mirası Listesine girdikten sonra Kasaba Köyü Mahmut Bey Camii ile ilgili çeşitli projeler ve çalışmalar yürütülmeye başlandı. Bu çalışmalar çerçevesinde Kastamonu Müze Müdürlüğü koordinesinde, Karabük Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Kısım Lideri Prof. Dr. Anar Azizsoy’un akademik danışmanlığında etrafında arkeolojik hafriyat çalışmalarına başlandı. Hafriyat çalışmaları sonucunda, 1366 yılında inşa edilen Mahmut Bey Camii’ne yaklaşık 50 metre uzaklıkta bulunan ve birebir tarihte yapıldığı düşünülen cami hamamında başlanılan hafriyat çalışmalarıyla Türk yerleşimi ortaya çıkarılması hedefleniyor. Mahmut Bey Camii’nin etrafında hamam dışında külliyeyi andıran farklı yapılar ile mezarların da olduğu düşünülüyor. Bu çerçevede Kastamonu Müze Müdürlüğü koordinesinde, Karabük Üniversitesi’nden gelen öğrencilerle birlikte, Azizsoy’un akademik danışmanlığında hafriyat çalışmaları yürütülüyor. Arkeolojik hafriyat çalışmalarının bu yıl içerisinde de devam edeceği tabir edildi.
“Geçtiğimiz yıl itibariyle Mahmut Bey Camii etrafında hafriyat çalışmasına başladık”
Yürütülen hafriyat çalışmalarıyla ilgili bilgiler veren Prof. Dr. Anar Azizsoy, “2022 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü müsaadesi ile başladığımız Türk-İslam periyodu yüzey araştırmalarının üçüncü dönemini bu yıl tamamladık. Geçen yıl yaptığımız araştırma sırasında hatta öğrencilerimiz ile birlikte yaptığımız teknik seyahatler sırasında Kasaba Köyünde bir hamamın olduğunu gördük. Hamam ile ilgili araştırmalarımızı arşiv üzerinden derinleştirdikçe daha öncesinden var olan çalışmaların bilmekle bir arada bu yıl itibariyle Kastamonu Müze Müdürlüğünün başkanlığında yeniden Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü müsaadesi ile Kastamonu Müze Müdürü Erol Kale’nin başkanlığında ve benim danışmanlığımda burada bir hafriyat çalışmasına başladık. Müze kurtarma hafriyatı olarak 31 Ekim’de hafriyata başladık. Bilindiği üzere Mahmut Bey Camii, 1366 yılında Candaroğulları’ndan Mahmut Bey tarafından yapıldı. Kitabesi kısa ve Arapçadır, hicri tarihi ile 798 yılına ilişkin olduğu yazıyor. Cami, Adilbey oğlu büyük emir Mahmut Bey tarafından Candaroğulları’nca yaptırılmıştır” dedi.
“Hamamın dışında önemli manada bir Türk yerleşim dokusunun var olduğunu kanıtlayan yapılarda var”
Hamamın dışında Türk yerleşim dokusunun olduğunu kanıtlayan yapıların bulunduğunu ve bunu ortaya çıkarmak için bu yılda hafriyat çalışmalarına devam edeceklerini söyleyen Prof. Dr. Azizsoy, “Bilindiği üzere Türk kültüründe gelenek olarak cami imaliyle birlikte hamam inşası da gerçekleştirilir. Bunu Selçuklu Devletinden itibaren Anadolu’nun çeşitli yerlerinde örnekleri mevcuttur. Biz de Mahmut Bey Camii ile temasının ne kadar olup olmadığının üzerine yaptığımız araştırmaları bu sene yaptığımız hafriyat ve devamında sürdüreceğimiz çalışmalarla birlikte daha da açığa çıkaracağımızı umuyoruz. Mescitle uzaklığı 52 metre. Yalnızca hamam değil, birebir vakitte burada önemli manada bir Türk yerleşim dokusunun var olduğunu kanıtlayan yapılarda var. Hamamın dışında Mahmut Bey Camii’nin az aşağında Saray Camii, ikili hamam bulunuyor, öbür kalıntılarda mevcut. Ağır olarak bu bölgede bir Türk kimliğinin kültürünün varlığını somut olarak belgeleyecek olan yerleşim dokusunu söyleyebilmemize imkan tanıyan yapılar bulunuyor. Tarihe baktığımız vakit hanedanın varlığını da yani Mahmut Bey ile değil Mahmut Bey’den sonrasında da oğluna ilişkin bir mezarın bulunduğu, annesine ilişkin bir türbenin olma ihtimali bu tezimizi daha da takviyeler nitelik taşıyor. Dolasıyla yalnızca burada hamam değil, tıpkı vakitte diğer yapı topluluğunun ortaya çıkarılmasıyla birlikte Türklerde bir gelenek haline gelen bir külliye olma ihtimali de ister istemez akla gelmiyor değil. Elbette hafriyat ve araştırma çalışmalarının devam etmesiyle birlikte daha çok netlik kazanacak. Ancak hiç kuşku yok ki turistik açıdan da burasının gelişimine önemli manada katkı sunacaktır bu durum” diye konuştu.
“Hamamında aşağı üst 14. yüzyıllarında mescitle muadil olduğunu düşünüyoruz”
Kazı çalışması yaptıkları cami hamamının da Mahmut Bey Camii ile muadil olarak 14. yüzyılda yapıldığını düşündüklerini söz eden Prof. Dr. Azizsoy, “Alınan müsaadeler doğrultusunda birinci etapta yaptığımız buradaki hafriyat çalışması daha sonrasında da planlanan onarım çalışmalarıyla devam ederken, bir taraftan bizim öteki hafriyat çalışmaları ikinci planda hedeflediğimiz ikili hamamda gerçekleşecektir. Hamamlara da baktığımızda literatürde çok çeşitli hallerde isimlendirilmiş olduğunu görüyoruz. Örneğin hem saray hamamı hem vakıf hamamı tarifi geçiyor. Ben, cami hamamı olarak isimlendirilmesinin daha gerçek olacağını düşünüyorum. Caminin kitabesinden anlaşılacağı üzere 1366 yılında net olarak yapıldığı bilinirken hamamında aşağı üst 14. yüzyıllarında mescitle muadil olduğunu akla getiriyor. Devamında öbür yapılara da baktığımızda burasının beylik periyoduna ait olarak bir hanedan mensubiyeti kazanmış olduğunu, böylelikle sonraki etaplarda da yapılacak olan araştırmalarda daha da somut olarak netlik kazanacaktır” biçiminde konuştu.
“Yerleşim yerinde sonraki evrelerde yapılacak hafriyat çalışmalarıyla bu dokunun rengi değişecektir”
Kasaba köyünde önemli manada tarihi bir birikimin olduğunu belirten Prof. Dr. Azizsoy, “Kastamonu denildiği vakit Türk yerleşiminin birinci Hüsamettin Çoban ile birlikte ikta olarak bu toprakların verilmesiyle birlikte merkez edinmiş olduğu biliniyor. Kasaba köyünün de yeniden tarihte Çobanoğulları devri lakin net olarak Candaroğulları periyodunda artık yerleşim olarak burasının kullanıldığını kaynaklardan öğrenmekteyiz. 14. yüzyıl ile 17. yüzyıl ortasında hatta Kasaba köyünde nüfusun 25 bin kadar olduğunu söyleyebiliyoruz. Münasebetiyle bu kadar önemli bir birikimi, yer altındaki tarihi mirası barındırmış olduğunu düşündüğümüz, buna inandığımız yerleşim yerinde sonraki evrelerde yapılacak olan hafriyat çalışmalarıyla elbette bu dokunun rengi hiç elbet değişecektir” ifadelerini kullandı.
Mahmut Bey Camii hakkında
Kastamonu’nun Merkez ilçesine bağlı Kasaba köyünde bulunan Mahmut Bey Cami, üst örtüsünün bindirme tekniğiyle inşa edilmesi nedeniyle halk ortasında “Çivisiz Cami” olarak biliniyor. Candaroğulları Beyliği Dönemi’nde 1366 yılında Mahmut Bey tarafından inşa ettirilen Cami, kuzey-güney doğrultusunda dikdörtgen planlı ve 17,9×11,55 metre boyutlarındadır. Dış duvarları moloz taştan inşa edilen caminin iç yerinde büsbütün ahşap tercih edilmiştir. İç yerde mihrapta ve pencere çerçevelerinde alçı, kitabe levhası ve giriş kapısının söve ve lentolarında mermer kullanılmıştır. Anadolu Türk mimarisinde Kasaba Köyü Mahmut Bey Camii mimari, malzeme-teknik özelliklerinin yanı sıra tüm iç yere yayılan süslemeler dikkat çekiyor.