Türkiye’nin değerli hayvancılık merkezlerinden bir tanesi olan Kastamonu’da akademisyenler tarafından ahırlarda oluşan küf ve mantarlar üzerinde yapılan araştırmalarda, havalandırılmayan ahırların hem hayvandaki randımanı düşürdüğü hem de insan ve hayvanlarda hastalıklara yol açtığı tespit edildi.
Türkiye’de büyük baş hayvan üretiminde önde gelen vilayetler ortasında yer alan Kastamonu’da, Türkiye’de birinci olan bir bilimsel araştırmaya imza atıldı. Bu çerçevede, Kastamonu Üniversitesi İhsangazi Meslek Yüksekokulu Veterinerlik Kısmı tarafından hazırlanan "İhsangazi İlçesi (Kastamonu)’nde Bulunan Ahırların İçortam Havasında Potansiyel İnfeksiyon Riski Oluşturabilen Fungal Biyoçeşitliliğin Belirlenmesi" isimli projeyle ahırlardaki küf ve mantarların ziyanları araştırıldı.
Kastamonu Üniversitesi İhsangazi Meslek Yüksekokulu Veterinerlik Kısmı Öğretim Üyesi Dr. Gülay Giray ile Öğretim Vazifelisi ve Veteriner Tabip Abdullah Şimşek tarafından yürütülen proje çerçevesinde, İhsangazi ilçesinde bulunan 10 ahırdan 1 yıl boyunca, 15 günde bir örnekler alındı. Alınan örnekler laboratuvar ortamında tahlil edildi ve proje sonunda 72 cins ile 18 cins mantar tespit edildi. Bu mantarların büyük kısmının da hem insanlara hem hayvanlara bulaşabilen ayrıyeten hastalık oluşturan çeşitler olduğu belirlendi.
Ahırların kapısının ve pencerelerinin kapatılması hastalıkları daha da arttırıyor
Öte yandan, araştırmada ahırların ya da hayvanların beslendiği ortamın bilhassa kış mevsiminde havasız bırakılmasının hem hayvanlardaki randımanı düşürdüğü hem de insan ve hayvandaki hastalıkları arttırdığı ortaya çıktı.
"Ahırların penceresi, kapısı, hatta baca delikleri dahil kapatılmaya çalışılıyor"
Yürütülen proje ile ilgili bilgi veren Öğretim Vazifelisi ve Veteriner Tabip Abdullah Şimşek, "Hayvanlarda genel sıhhat taramaları, hastalıkların teşhis ve tedavisi üzere birçok uygulama için, gerek Tarım Bakanlığına bağlı ya da hür olarak çalışan veteriner doktorlar de ahırlara girip gerekli uygulamaları yaptıkları için hayvanlar ve hasta sahipleri kadar 1. derece risk altındadırlar. Bir mikotik infeksiyonun başlaması, bulaşan fungal ölçüye ve konakçının direncine bağlıdır. Bilhassa kış aylarında kalabalık, pak olmayan ve rutubetli ahırlarda bulaşma daha çabuk ortaya çıkabilir. Çoklukla genç hayvanlarda daha çok görülmektedir. Veteriner Doktorlar, fakülteden 5 yıl eğitim alarak mezun olabiliyorlar. Faal çalışan veteriner tabipler, gerekse çiftlik çalışanları, gerek özgür çalışanlar gerekse Tarım Bakanlığına bağlı hizmet veren veteriner doktorlar olsun mesleğini icra ettikleri sırada ister istemez ahırlar, çiftlikler, kapalı ortamlar, yem fabrikaları üzere birçok alanda çalışmak durumundayız. Bulunduğumuz ortamların şu ana kadar Gülay Giray hocamla birlikte daha çok bakteriyel viral enfeksiyonlar istikametinden zoonotik karakterli olup olmadığı hakkında çalışmalarda bulunduk. Türkiye’de hatta dünya da da zoonoz hastalık dediğimizde birincisi brusella oburu de kuduz akla gelen hastalıklardır. Gülay Giray hocamız mikrobiyoloji alanında farklı bir çalışma teklifiyle geldiğinde neden olmasın diye bizler bu projeye daha iştahlı bir formda başladık. Zira girdiğimiz ahırlarda içerisinde soluduğumuz havada nelerin olup olmadığını bilmek istiyorduk. Bizim prensibimiz çoklukla halk sıhhatini da yakından ilgilendirdiği için ahırdan çatala prensibiyle çalışırız biz. Ahırdaki hayvanımız ne kadar sağlıklı yetişirse insanlarımız o kadar sağlıklı besin tüketebilir. Bunu sağlamak içinde olağan ki hijyenimiz, biyo güvenlik tedbirlerimiz, ahırın ya da içerisinde bulunan yerin temizliğinin değeri kadar iç ortam havası da çok değerli. İnsanlarımızda ekseriyetle yanlış bir algı bulunuyor. Hayvanlar üşür. Gittiğimiz ahırların penceresi, kapısı, hatta baca delikleri dahil kapatılmaya çalışılıyor. Israrla bu yanlışları söylememize karşın bunu üreticilerimize düzelttiremedik" dedi
"Hayvanlar soğukta üşümezler"
Hayvanların kolay kolay üşümeyeceklerini söyleyen Şimşek, "Türkiye kaidelerinde eksi 40 dereceye kadar uygun bakım ya da besleme kurallarıyla hayvanlar, yarı açık ahırlarda yetiştirilebilir. Hayvanları en çok rahatsız eden bulundukları ortamda pak havanın bulunmamasıdır. Zira gerek sindirim, gerekse üregen sistem artıkları münasebetiyle dışkı ve idrar imaliyle birden fazla ortamın havası hem gaz hem de asit istikametinden yüksek ölçüde patojen ihtiva ediyor. Bu yüzden ortama pak hava sağlamazsak hayvanların hem teneffüs sistemi hastalıklarına hem de dolaylı olarak sindirim sistemi hastalıklarına neden olmaktadır. Şayet biz iç ortam havasını temizleyemezsek kendi elimizle hayvanlarımızı hasta etmiş oluyoruz ve yalnızca hayvanlarımız değil birebir vakitte buraya küpeleme, aşılama, teşhis ya da tedavi için gelen veteriner tabip, tekniker ya da teknisyen arkadaşlarımızda birebir havayı solumak zorunda olduğu için alerjik tepkiler başta olmak üzere birçok hastalığa aslında yakalanma riskleri var. Türkiye’de veteriner tabipler maalesef hala sıhhat çalışanı kategorisinde sayılmıyorlar. Aslında sağlıklı besin üretilmesinde birinci derecede vazife alan hem kendi sıhhati hem hayvan sıhhati hem halk sıhhati için önemli manada efor sarf eden beşerler sıhhat kategorisinde yer almadığı için birçok hastalığa maruz kalsalar da bu yalnızca kayıt dışı olarak kalmakla yetiniyor" diye konutu.
"Hayvanlar üşür algısını defaten ikaz etmemize karşın anlatamadık"
Hayvan üreticilerine de ihtarlarda bulunan Şimşek, "Bizler, çalışma esnasında gittiğimiz ahırlarda kendimize örnek olarak belirlediğimiz 10 ahırda her işletmeyi gittiğimizde birinci evvel yaptığımız iş denetimler oldu. İç ortam havasını öncelikle biz baktık havanın kâfi olmadığını hatta birtakım ahırlarda hayvanlar üşür diye tavanın strafor ile kaplandığını ve straforun havayı yaymadığı için ahırdaki nemi çok arttırdığını ve buna bağlı olarak mikro fungusların üremesinin arttığını yetiştiricilere birkaç sefer uyarmamamıza karşın hatta bazen girip ahırın penceresini, kapısını açtığımızda yarım saat orada beklememize karşın biz çıktıktan sonra yetiştiricilerimiz çabucak kapıları kapattılar, bu algıyı tabip olarak mikrobiyolog olarak Gülay Giray hocamızla birlikte defaten ikaz etmemize karşın anlatamadık. Emelimiz inşallah bu projeden sonra bunu bilimsel gerçekliklerle halkında anlayabileceği lisanda izah etmek ve inşallah en azından örnek almaya gittiğimiz ahırlarda bu hava sirkülasyonunu pak hale getirmek, devamında İhsangazi ilçemiz, Kastamonu ilimiz ve Türkiye’de, bunun daha bilimsel bir gerçekle bunu vurgulayarak uygulanabilirliği sağlanmış olacak" halinde konuştu.
"Bazı sporlar hafif bir esintiyle havaya yayılabilir"
Dr. Öğretim Üyesi Gülay Giray ise havada meydana gelebilecek mikrobiyal kontaminasyonların hem hayvanlar hem de beşerler için risk oluşturabileceğini belirterek, "Bu mikroorganizmaların çeşitlerine ve yoğunluğuna bağlı olarak, ortamda bulunan hayvanlar ve çalışanlarda çeşitli infeksiyöz hastalıklar oluşabilir. Bu nedenle, hayvan işletmelerinin ortam havasının denetimi çok kıymetlidir. Fungusun tipine nazaran kimi sporlar hafif bir esintiyle havaya yayılabilir. Kimileri ise yüzeye sıkı sıkı yapışık olduğu için yalnızca direk temas yoluyla canlılara bulaşmaktadır. Sporlar ortamda yıllarca canlı kalabilir ve tesirleri devam eder" tabirlerini kullandı.
Ahırlardaki pak havanın değerine vurgu yapan Giray, "Havada bulunan mikrobiyal kaynaklı kontaminantların en büyük kısmını bakteriler ve funguslar oluşturur. Bilhassa fungal etkenler; yani mayalar ve küfler, hava kontaminasyonu açısından kıymetlidir. Bu etmenler iç ve dış ortamlarda, bilhassa nemli ortamlarda rahatlıkla yaşar ve çoğalabilirler. İç ortamda bulunan küfler; teneffüs ve bağışıklık sistemini etkileyebilir, cilt üzerinde de tesirli olabilir. Ayrıyeten küfler çeşitli organlar üzerinde hayvan sıhhati açısından tesir oluşturabilir ve hayvanlarda hayati tehlike içeren sistemik enfeksiyonlara yol açabilirler" dedi.