8 Mart 1919’ dan beri Fransız işgali altında bulunan Zonguldak, tam 2 yıl, 3 ay, 12 gün süren bu esaretten kurtularak 21 Haziran 1921 tarihinde özgürlüğe kavuşmuştu.
Kurtuluştan 6 gün önce Zonguldak Mutasarrıfı Asım Bey’in ramazan bayramı nedeniyle Mustafa Kemal Paşa’ya gönderdiği telgraf beklenen kurtuluş müjdesinin adeta habercisi gibiydi.,
ZONGULDAK’TAN RAMAZAN BAYRAMI’NI TEBRİK VE DESTEK TELGRAFI “ANKARA’DA MUSTAFA KEMAL PAŞA HAZRETLERİNE 15 HAZİRAN 1921
Azim ve imanını şerefle taşıdığınız nasiye-i şanınıza teveccüh etmeden aldığı halde en büyük bayramı pek yakında son düşman neferini bastığı toprakta kahredeceği gün yapmakta bu bayram namazında ahd eden millet size ve kahraman ordumuza bütün kalbiyle tebrikler ve hürmetler takdim eder. Mutasarrıf Asım.
( 908 Hâkimiyet-i Milliye, 6 Eylül 1921, No:284. 909 ATASE. İSH. K: 661, G: 28, B:1. 396 )
Kömürün bulunmasıyla başta Fransız ve İtalyanlar ile yerli azınlıkların bölgeye üşüşmesi sonucu yağmalanan yer altı servetinin yanı sıra çevre halkı köle gibi çalıştırılıyor, işgalci askerlerin baskı ve tecavüzleriyle büyük acılar yaşanıyordu.
Milli Mücadele başladıktan sonra Zonguldak Büyük Meclisi Meclisi açısından stratejik öneme sahip bir bölgeydi. Kuvayı Millîye’yi takviye için İstanbul’dan yüklenen motorlar ve vapurlar özellikle Ereğli, İnebolu, Karasu gibi limanlara gelmekteydi. Ayrıca 16 Mart 1921’de imzalanan Moskova Antlaşması uyarınca Rusya’dan gelen silah ve mühimmat yardımı önce Karadeniz’de Trabzon’a sonra da İnebolu, Bartın, Zonguldak, Ereğli üzerinden Batı Cephesine gönderiliyordu. Genel olarak deniz yolu nakliyatı Zonguldak ve çevresinden geçerek İnebolu’ya ulaşmaktaydı. Bu yüzden bölgedeki asayişe, millî teşkilatlara ve denizcilere çok ihtiyaç vardı.
Özellikle Devrekli Yemelek Çetesi, kadınlarla birlikte Zonguldak Limanı’na gelen silah ve mühimmat ile diğer malzemeleri kağnılarla Ankara’ya ulaştırmak için büyük çabalar sarf ediyordu.
Ayrıca Zonguldak Hilal-i Ahmer Cemiyeti Kadınlar Şubesi de Sakarya Savaşı günlerinde 1.225 lira toplayarak Ankara’ya göndermişlerdi. ( 907 Yeni Yozgad, 19 Teşrin-i Evvel 1338, No:60. 395 )
BMM Hükûmeti, 20 Nisan 1920’de Devrek, Ereğli, Mudurnu, Bartın, Göynük ve Zonguldak’ı Bolu Bağımsız Mutasarrıflığı’ndan ayırarak, Kastamonu vilayetine bağlamış, 14 Mayıs 1920’de de Zonguldak kazasını mutasarrıflık haline getirmiş, Cumhuriyet’in ilanıyla Zonguldak 1924 yılında bağımsız bir vilayet olmuştu.
İşgalden bir hafta sonra Bolu’ daki Mürettep Fırka Komutanı Nazım Bey’ in 20. Fırka Komutanlığına gönderdiği telgrafta, Zonguldak’ ta 800 Fransız askeri, çok sayıda mitralyöz ve top ile limanda iki gambotun bulunduğu bildiriliyordu.
Sonraki günlerde bu sayı daha da arttı. Fransızlar güçlerini deniz yoluyla takviye ettiler. 5 Temmuz’ da Venizelos vapuru İstanbul’ dan 200 asker daha getirdi. 11. Temmuz’ da Batum’ dan İtalyan vapuru ile 104, İngiliz vapuru ile 1040 Fransız askeri daha Zonguldak’ a getirildi. Bu arada Fransız uçakları halkın direncini kırmak için şehir üzerinde uçuyor ve bildiri atıyorlardı.
Fransız’ lar önce şehrin giriş – çıkışını kontrolleri altına aldılar, Kozlu ve Kilimli’ deki karakollarını takviye ettiler, Çaydamarı ve Üzülmez’ de tahkimat yaptılar, yeni karakollar kurdular, başta Fener Mahallesi olmak üzere bütün şehir merkezini tel örgüyle çevirdiler.
18 Temmuz 1920’ de Varna vapuruyla 6 vagon tel örgü, çadır, cephane ile diğer lojistik malzemeler, 12 Eylül 1920’ de Palke vapuruyla 60 tam teçhizatlı asker, 4 Ekim 1920’ de Lorlay vapuruyla bir subay ve 54 er, 9 Ekim 1920’ de Yake vapuruyla 2 yüzbaşı, 2 teğmen, 1 doktor, biri jandarma 6 asker ve tıbbi malzeme Zonguldak’ a getirilerek bu takviye devam etti.
Ekim’ in sonunda 1 binbaşı, 1 yüzbaşı ve 370 er, Kasım’ ın ilk günlerinde de 1 yüzbaşı, 161 er ve 17 mekkare hayvanı daha getirildi. Böylece Yarbay Viller komutasındaki Fransız gücü bir alay seviyesini aşmıştı.
Bağlık tepesinin doğusundaki vadide karargah kuran Fransız işgal kuvvetleri 7.5’ luk toplar ve mitralyözlerle çevredeki tepelere ve kritik noktalara yerleşmişler, havzadaki kömür ocaklarına da el koymuşlardı. Bu arada Amiral DEYUN 27.12.1920 tarihinde yardımcısı ile birlikte Zonguldak’ a gelerek birliklerini denetledi. Aynı gün Valdaksiyo kruvazörü ile Lasiyet gambotu da Zonguldak Limanına demir attı.
3 Temmuz 1920 günü Mustafa Kemal Paşa, Büyük Millet Meclisi’ nin gizli oturumunda şu konuşmayı yapyordu: “Efendiler, Şark’ta onbirinci fırkamız vardı. Yunan cephesi için ihzar etmiştik. Fakat Bolu isyanını bastırmak üzere sevk olundu ve Bolu isyanının yatıştırılmış olduğunu cümlemiz gördükten sonra, bu fırkayı oradan ayrılmaktan meneden ikinci bir sebep çıkmıştır. Fransız’ lar Zonguldak’ ı işgal etti ve oradaki halk heyecana geldi ve bu da bir sebep oldu.”
Mustafa Kemal Paşa'nın bu açıklamasıyla Bolu ve civarındaki isyanı bastıran 11 nci Fırka'nın bölgeye konuşlanması Fransızların işgalini sonlandırdı.
Ekte görülen seramik tablo, Ankara'daki Zonguldaklılar Derneği'nin bundan 25 yıl önce Vedat DALOKAY Kültür Merkezi'nde düzenlediği Kurtuluş Gecesi anısı olarak özenle sakladığım bir armağandır. Şu anda aktif olmayan bu dernek rahmetli Veysel ATASOY'un destekleriyle Konur Sokak'ta alınan bir dairede faaliyetlerini sürdürmüş, merhum Şerafettin ÜSTÜNKOL, Güner ÇELEBİ, İlhan BARTU, Vasfi H. ESEN, Emel NARİN. Erdal ACAR, Kemal SARISOY zamanında her hafta sonları yemekli toplantılar yapmış, Zonguldaklıları bir araya getirerek bir lobi oluşturmuş, Zonguldaklı üniversite öğrencilerine sahip çıkarak eğitim bursları vermiş ve güzel etkinlikler düzenlemişti.
Şimdi yaklaşık 6 yıldan beri Ankara'da yeni bir Zonguldak Derneği var. Sosyal medyada sık sık görüntüleri ve haberleri yayınlanıyor. Bu haberler arasında en çok " 30 bakan ve bakan yardımcısı, 100'den fazla genel müdür ve yetkili ziyaret ettik" diyorlar ve bu ziyaretlerde manda yoğurdu, baston gibi yöremize ait hediyeler sunuyorlar.
Bu dernek korona günlerinde 21 Haziran 2021'de bir zoom toplantısı yapmıştı. Linkini bana da gönderdikleri bu toplantıyı sadece izleyebildim. O gün, Zonguldak'ın Düşman İşgali'nden Kurtuluşunun 100 ncü yıldönümüydü. Bu önemli günün konuşmacılardan hiç biri tarafından dile getirilmemesi beni üzmüş ve şaşırtmıştı. Toplantı sonrası telefonla aradığımda hatalarının büyüklüğünü anladılar ve "gelecek yıl 101 nci yılı kutlayacağız, bize yardımcı olur musun" dediler. Prof. Dr. Ali SARIKOYUNCU, Sina ÇİLADIR, Sabahattin SELEK, Hasan İzzettin DİNAMO'nun kitaplarından ve TBMM Gizli Zabıtlarından yararlanabileceklerini söyledim ve ayrıca bu konuda yazdığım yazılardan gönderdim.
Zonguldaklı olduğunu söyleyenler ile Zonguldaklılar Derneği'nin kurtuluşun 100 ncü yılını bilmemesi ve anılmaması hakkında ne söylenebilir bilmiyorum.
BÜTÜN ZONGULDAKLILARIN FRANSIZ İŞGALİNDEN KURTULUŞUN 104 NCÜ YILINI KUTLUYORUM.
Fikret GÖKCE
Kıbrıs Gazisi - Mak. Müh.
